Hellada - kraina kontrastów

 Starożytna Grecja, zwana też Helladą, jest chyba najbardziej znaną ikoną czasów najdawniejszych. Któż nie słyszał o Atenach, Sparcie czy licznych bogach zamieszkujących górę Olimp. Ludy które osiedliły się na półwyspie przy morzu Jońskim imponują nam do dzisiaj rozległą wiedzą w dziedzinie astronomii, matematyce, architekturze oraz przede wszystkim medycynie. Osiągnięcia greków zostały przejęte i udoskonalone przez rzymian, dzięki czemu zyskały nieśmiertelną sławę i wiekowe zastosowanie. Dobrym przykładem jest fakt, że podręcznik napisany przez pewnego starożytnego matematyka, Euklidesa, stosowany był w szkolnictwie aż do XIX wieku a lekarze do dzisiaj składają przysięgę Hipokratesa, będącą moralną podstawą wykonywanego przez nich zawodu.

  I. Uwarunkowania geograficzne.

 Grecja jest górzystym krajem, obejmującym południe półwyspu Bałkańskiego i wiele wysp na morzu Egejskim oraz Jońskim. Przecinają go liczne pasma górskie, utrudniające kontakt między poszczególnymi kotlinami. Czynnik był szczególnie istotny przy powstawaniu Polis- państw-miast. To właśnie przez takie a nie inne ukształtowanie terenu Hellenowie nie utworzyli nigdy jednego kraju.

 II. Skąd przybyli i kim byli starożytni Grecy?

 Początek cywilizacji greckiej przypada na III tysiąclecie przed Chrystusem. Narodziła się wówczas kultura Minojska, na wyspie Krecie. Choć jej mieszkańcy nie byli spokrewnieni z grekami, wywarli ogromny wpływ na ich kulturę. Ok. II tysiąclecia pne. na Półwsypie Peloponeskim zaczęła rozwijać się kultura Mykeńska. Według legend miasto założył lud Achajów, a ich dowódcą był wódz ze słynnej wojny Trojańskiej- Agamemnon. Hellenowie przybyli na Półwysep Bałkański w II tysiącleciu pne. w kilku grupach. Zajmowali się uprawą niezbyt wymagających zbóż, oliwy i wypasaniem owiec, kóz a rzadziej koni. Ziemie na których się osiedlili nie należały nigdy do urodzajnych, dlatego plony nie były wystarczające do wyżywienia zwiększających swoje populacje miast. Grecy wyruszali więc przez może do innych krain, zakładając kolonie. Rozwijali też handel z innymi ludami morza śródziemnego i prowadzili rywalizację terytorialną z Fenicją (wschód basenu Morza Śródziemnego).

  III. Ateny- rządy ludu.

Spośród wieli Polis, Ateny wyróżniały się unikalnym ustrojem, doskonale nam dzisiaj znanym- demokracją, wprowadzona w 508pne. Miała ona postać bardzo podobną do współczesnej. Obywatele (mężczyźni, którzy pochodzili z Aten) tworzyli zgromadzenie ludowe zwane eklezją. Zbierało się ono kilkanaście razy do roku na wzgórzu nieopodal miasta. Uczestniczyło w nim od 6 do 50 tysięcy mieszkańców Polis a uczestniczenie w zgromadzeniu było traktowane jako najważniejsza powinność obywatelska. Każdy mógł wygłosić przemówienie i zaproponować projekt uchwały, powodzenie i popularność polityka zależała więc od tego, w jaki sposób ubrał sprawę w słowa. Najlepszych mówców nazywano demagogami. Najbiedniejszym za uczestniczenie w obradach wypłacano drobne pieniądze. Najważniejsze funkcje w państwie pełnili, wybierani na roczną kadencję przez zgromadzenie ludowe, stratedzy. Dowodzili oni flotą i prowadzili wojny w imieniu polis. Szczyt potęgi Ateny osiągnęły za czasów, gdy strategiem był Perykles. Ten wybitny polityk i znakomity mówca, zwany też ojcem demokracji ateńskiej, zasłynął jako wzór cnót i polityki spokojnej i racjonalnej. Nad miastem góruje wapienne wzgórze Akropolu. Grecy wznieśli tam wiele świątyń, oraz najokazalszy ze wszystkich Partenon- świątynię patronki miasta, bogini wojny i mądrości- Atenie. W Atenach jak w całym świecie starożytnym istniało niewolnictwo. Nikogo nie dziwiło traktowanie człowieka jak narzędzie. Polis zasłynęło z wybitnych mówców i filozofów. Swoją działalność podejmował tu Sokrates, Platon prowadził Akademię platońską a Arystoteles (nauczyciel przyszłego króla Macedonii, Aleksandra) Liceum. 

  IV. Spartańska monarchia.

 Na zachód od demokratycznych Aten, istniała Sparta.

 Leżała ona w Lakonii, krainie nad rzeką Eurotas.

Jakże kontrastowała ona z opisanym wyżej polis. Ustrój Sparty został opisany prze Likurga, legendarnego króla owego polis. Władzę w nim sprawowało dwóch królów, jeden zastępował drugiego podczas wojny. Dowodzili na bitwach i decydowali o wypowiadaniu zbrojnych konfliktów. Drugim najważniejszym organem władzy była Geruzja- rada starszych. Mogli w niej zasiadać obywatele którzy ukończyli 60 rok życia. Bardzo istotnym urzędem byli też odpowiedzialni za wychowanie młodzieży eforzy. Spartańskie społeczeństwo tworzyli też periojkowie (wolni mieszkańcy, jednak nie posiadający praw politycznych) oraz heloci (niewolnicy uprawiający ziemię należącą do Spartan). Istniało tu również zgromadzenie ludowe, jednak jego rola ograniczała się do odrzucania lub przyjmowania uchwał, bez możliwości wprowadzania w nich jakichkolwiek zmian. Spartanie ograniczali napływ cudzoziemców do swojego polis i starali się jak najbardziej integrować społeczeństwo, między innymi przez wspólne posiłki i treningi. Ponieważ ich ziemię uprawiali heloci, spartiaci mogli cały swój czas poświęcić na szkolenie wojskowe, uczyniło ich to największą potęgą militarną w Helladzie. Dziecko do siódmego roku życia było pod opieką matki, później trafiali do koszar. Tam pod okiem starszych kolegów i nauczycieli, uczyli się fechtunku i byli hartowani. Jedzenia wydawano im tyle ile zmieściło się w garści, twierdzono bowiem że taki rozmiar ma żołądek. Chłopcy spali na zimnej podłodze, w ubraniach które celowo nie chroniły przed zimnem. Byli też uczeni zwięzłego sposobu wypowiadania się. Każde przewinienie i oznakę słabości karano chłostą, a płakanie przy wykonywaniu kary było wielkim upokorzeniem. Szkolenia miały jedno zadanie- stworzenie najlepszych żołnierzy jakich kiedykolwiek widziała starożytna Grecja. Również kobiety obowiązywały treningi fizyczne. Ideałem przedstawicielki płci pięknej była bowiem kobieta silna, zdrowa i wysportowana by mogła rodzić dzieci bez trudności. Nosiły one szaty zaprojektowane tak by przy każdym podmuchu unosiły się i obnażały wszystkie wady niewysportowanych ciał. Było to obiektem licznych drwin ze strony pozostałych polis. Dwudziestoletni mężczyzna rozpoczynał trwającą dziesięć lat obowiązkową służbę wojskową. Po tym czasie, dostawał od państwa ziemię, niewolników i pozwolenie na założenie rodziny. W razie niebezpieczeństwa mógł jednak zostać w każdej chwili powołany do wojska. Dopiero w wieku lat 60 zwalniano obywatela z militarnych obowiązków. Spartanie słynęli z pobożności i ogromnej religijności, wyjątkowym szacunkiem otaczali Aresa i Atenę (bóstwa wojny i taktyki). Kres potęgi polis przypada na IV wiek przed Chrystusem. Z powodu surowych zasad i obyczajów liczba mieszkańców Sparty gwałtownie spadała do siedmiuset.Warto zauważyć jak wielkie wrażenie, ustój spartański zrobił na oligarchach Ateńskich i Platonie. Filozof pisał, że prostota potrzeb i funkcjonowania społeczeństwa w owym polis, jest imponująca.

  V. Dlaczego tak wyróżnia się Spartę i Ateny?
 Polis istniało kilkanaście, to jednak Sparta i Ateny zdominowały resztę ziem Hellady. W przypadku Sparty zadecydował o tym brak opozycji i przeciwników na Peloponezie, jak również duża jak na inne miasta uprawa zboża. Ateny były niepokonane na morzu, dzięki pobliskim kopalniom srebra i utworzenie po wojnach z Persami związku morskiego.

  VI. Zjednoczeni w obliczu nowego zagrożenia.
 W VI wieku pne. na zachodzie Azji powstało potężne państwo perskie. W ciągu kilkuset lat władcy Persji zdołali podbić Babilon, Fenicję i Egipt. Następnie podporządkowali sobie kolonie greckie w Azji Mniejszej. Walecznie Grecy nie chcieli oddać swoich ziem bez walki. Głównym ośrodkiem buntu stał się Milet. Powstanie stłumiono krwawo, a władcy Presji zaczęli coraz chciwiej myśleć o podboju całej Hellady, czego wielokrotnie próbowali później dokonać.
 a) Bitwa pod Maratonem (490 pne.)
Król Persji, Dariusz I, wysłał potężną flotę ku brzegom ziem greckich. Żołnierzy wysadzono na plaży niedaleko miejscowości Maraton, stawiając Ateny w śmiertelnym niebezpieczeństwie, posłali więc o pomoc do innych polis. Na czas dotarły jednak tylko odziały z Platejów. Dowodzący siłami Miltiades nie przeląkł się jednak trzykrotnie liczniejszej armii nieprzyjaciela. Grecy zaskoczyli Presów szybkim natarciem, a w walce w zwarciu okazali się znacznie skuteczniejsi niż osławione oddziały Nieśmiertelnych (będące elitarnymi jednostkami wojsk Perskich). Pokonani najeźdźcy musieli ratować się ucieczką na statki. Podjęli jeszcze nieskuteczną próbę zaskoczenia Aten licząc, że pozbawione armii polis podda się bez walki. Żołnierze Miltiadesa zdążyli jednak wcześniej powrócić do polis. W ten sposób pierwsze starcie z Grekami zakończyło się poniżającą porażką dla Persów.
 b) Termopile (480 pne.)
Królowie Presji nie rezygnowali z zamiarów podboju Hellady. Nową wyprawę osobiście poprowadził król Kserkses. Znacznie liczniejsze niż poprzednio wojsko dotarło do Grecji w dwiema drogami- morską i lądową. Plan zatrzymania pochodu sił Perskich obejmował zatrzymanie ich w najdogodniejszym miejscu, którym był przesmyk Termopile a powierzono go królowi Sparty, Leonidasowi. Przez kilka dni hoplici zatrzymywali wielokrotnie liczniejsze oddziały wroga. Jednak w wyniku zdrady jednego z Greków, Persom udało się okrążyć oddziały obrońców. Leonidas postanowił uratować od zagłady Greckich żołnierzy, odsyłając ich. Pozostał jedynie z trzystoma spartańskimi wojownikami, którym ze względu na panujące w ich polis prawo, nie mogli się wycofać. Walczyli dzielnie do końca i polegli wraz ze swym królem, dając nam ponadczasowy przykład lojalności i wierności. Na polu bitwy pod Termopilami, na kurhanie, w którym pochowano Spartan, znajduje się obecnie kamienna tablica z napisem: 

Przechodniu, powiedz Sparcie, tu leżym jej syny, 
prawom jej do ostatniej posłuszni godziny.

 c) Bitwa morska pod Salaminą (480 pne.)
Po przejściu przez wąwóz Termopilski, wojska Perskie spaliły Attykę wraz z Atenami. Mieszkańcy polis nie ulegali jednak i za poradą Temistoklesa, schronili się na wyspie Salaminie. Do decydującego starcia doszło w cieśninie oddzielającej Salaminę od stałego Lądu. Potężna flota Persji padła ofiarą mistrzowskiego planu Temistoklesa. Zatłoczone okręty perskie nie mogły swobodnie manewrować, przez co zostały z łatwością zatopione przez zwrotne statki Greków. Zniechęcony i wściekły Kserkses nakazał natychmiast zawracać z powrotem na ziemie swojego państwa. Rozkazał też wychłostać niepokorne morze i wrzucić do niego kajdany.
 d) Bitwa pod Platejami (479 pne.)
Gdy Kserkses uciekał z podkulonym ogonem, pozostawił jeszcze drobne oddziały na ziemiach Hellady, pod dowództwem Mardoniusza. Grecy zdecydowali ostatecznie wyprzeć siły Perskie z ojczyzny. Najpierw atak przeprowadziła konnica perska, lecz została odparta, a jej dowódca poległ; niemniej łucznicy perscy zadali dotkliwe straty, zwłaszcza Ateńczykom i Megaryjczykom. W walce wręcz, dzięki cięższemu uzbrojeniu i taktyce walki, hoplici zyskali przewagę. W odpowiedzi Mardoniusz poprowadził oddział doborowej jazdy, lecz bez powodzenia. Gdy Mardoniusz zginął w walce ze Spartanami, Persowie, z Artabazosem na czele, rzucili się do ucieczki. Wojska perskie w Grecji centralnej zostały rozbite.

  VII. Imperium Aleksandra Wielkiego.
 Rosnące znaczenie i potęga Aten zaniepokoiło Spartę. Pod koniec V wieku przed Chrystusem wybuchł konflikt zwany peloponeskim. Zwycięsko ostatecznie wyszła Sparta, nie na długo jednak cieszyła się hegemonią nad resztą polis. Spory wykorzystał Filip II, władca Macedonii (krainy położonej na północ od Hellady). Pokonał siły Greków pod Cheroneą w 338 pne. i utworzył obejmujący całą Grecję Związek Koryncki, pozostający pod realną władzą Macedonii. Został skrytobójczo zamordowany w 336 roku przed narodzinami zbawiciela. Spadkobiercą obiecującego państwa został nastoletni Aleksander, zwany później Macedońskim albo Wielkim. Grecy uznali że niedoświadczony władca nie zdoła poradzić sobie z powstaniem, i zapragnęli odzyskać niepodległość. I tu popełnili fatalny błąd. Macedończyk rozbił armię Grecką i spalił główny ośrodek rebelii- Teby. Mieszkańców sprzedał w niewolę a miasto zrównał z ziemią. Te drastyczne środki zapobiegły następnym ruchom narodowo-wyzwoleńczym w przyszłości.
  Ambicje młodego króla sięgały jednak dalej, znacznie dalej. Jak sam powiedział żołnierzom: "Granicami naszego imperium, będą te, które bogowie wyznaczyli na granice świata". W roku 334, w bitwie pod Granikiem rozbił Perską armię. Dalszy pochód sił Macedońsko-greckich miała powstrzymać liczniejsza armia, zorganizowana i prowadzona przez samego szachinaszacha (władcę) Dariusza III. Została jednak zmiażdżona dzięki geniuszowi strategicznemu Aleksandra pod Issos w 333 roku pne. Nie natrafiwszy na opór, podbił Egipt i Syrię a następnie kontynuował wyniszczanie Perskiego imperium.Ostatecznie w 331 pod Gaugamelą rozgromił ostatnie zmobilizowane oddziały (Dariusz III znów ratował się tchórzliwą ucieczką) i zakończył podbój Imperium Perskiego. Żołnierze odmówili planowanego marszu na Indie, przekonani że Himalaje wyznaczają kres świata śmiertelnych. Król zmarł niespodziewanie w 323 pne, najpewniej z wymęczenia po tak długiej kampanii wojennej mając zaledwie 33 lata. Państwo podzielono między najwyższych dowódców:
- Antypater otrzymał Macedonię i Grecję
- Ptolemeusz objął władzę w Egipcie
- Seleukos nad Syrią i wchodem imperium
- Antygon objął namiestnictwo w Azji Mniejszej
- Lizymach zaś nad Tracją.

 VIII. Koniec
 Imperium Aleksandra Wielkiego rozpowszechniło w świecie starożytnym Helleńske wpływy. Stąd na jego panowaniu zaczyna się epoka Helleńska w starożytności. Greckie filozofie, kultura, język. Postać króla stała się na wielki ikoną człowieka, który dokonał czegoś wielkiego, posiadając niewiele. Rzymski historyk pisał, że gdy Scypion Afrykański, wybitny dowódca okresy wojen Punickich (całkiem inna historia) zapytał pokonanego Hannibala, dowódcę sił przeciwnych, kogo uznaje za największego męża wszech czasów, ten odparł, iż najwspanialszym był Aleksander Macedoński, który kroczył przez niezbadane terytoria z niewielkim wojskiem, przekraczając granice ludzkich pragnień.
 

Naród wiecznych tułaczy

Słowo "żyd" ma w naszych (bardzo nietolerancyjnych) czasach dość negatywne zabarwienie. Kojarzymy ich bowiem z lichwą na olbrzymi procent i bankierstwem. Wielu z nas nie zna jednak dramatycznych dziejów tego narodu. W całej swojej historii,   tułał się poszukując swojego miejsca na świecie. Mimo licznych przeciwności, wielu prześladowań i prób unicestwienia, przetrwał czasy najcięższych prób. Dzięki Bogu, mają teraz swój skrawek ziemi- Państwo Izrael. Żydzi imponowali swoją niezłomną wolą przetrwania wielu cywilizacjom, w tym Imperium Rzymskiemu. Pozwoliło ono więc Izraelowi, jako jednej ze swoich prowincji na czczenie swojego boga i nie uczestniczenie w obrzędach religijnych na cześć bóstw z imperialnego panteonu.

 

 I. Kraj Boga Jahwe.

  a) Od Abrahama...

Zgodnie z informacjami pochodzącymi z Biblii, ojcem narodu żydowskiego był żyjący ok. II tys. p.n.e. Abraham. Z woli Boga, wyruszył on z Mezopotamii do Palestyny, krainy w Kannan, na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego. Według Starego Testamentu, twórcą plemiona Izraelitów był jego syn, zrodzony dzięki boskiej łasce- Izaak. Po śmierci, w wieku 175 lat (!), Abraham został pochowany przez Izaaka i Izmaela obok żony Sary w Hebronie. Abraham doczekał się jednak i wnuka, któremu Bóg nadał imię Izrael. Wszyscy jego potomkowie to właśnie Naród Izraela. 

 b) ...przez Mojżesza...

Wielki głód na ziemiach Kannan, zmusił Żydów do szukania schronienia w Egipcie. Faraonowie początkowo chętnie przyjmowali przybyszów, jednak z czasem ich życie coraz bardziej przypominało niewolniczą pracę. Okres ten zwany "niewolą Egipską" zakończył dopiero Mojżesz. Poprowadził on naród Izraela do "Ziemi Obiecanej"- Palestyny. Egipcjanie wkrótce pożałowali, że ugięli się pod naciskiem Mojżesza i Faraon wysłał armię by sprowadzić ich z powrotem. Hebrajczycy znaleźli się w tragicznej sytuacji i gdyby nie pomoc Boska zginęliby pokonani przez miecze, pełnych nienawiści Egipcjan. Bóg sprawił, że morze się rozstąpiło, Mojżesz i Izraelici uciekli przez jego środek a pogoń zginęła w nieskończonych odmętach powracających na swe miejsce wód. Mojżesz przewodził Izraelowi przez czterdzieści lat wędrówki po pustyni, jednak nie dane mu było wejść do Ziemi Obiecanej, za grzech którego się dopuścił u źródeł Meriba.

 c) ...po Salomona.

W następnych latach nad Izraelitami sądy wykonywali sędziowie. Była to teokracja, a jednocześnie najwcześniejsza demokracja, w której lud wybierał spomiędzy siebie zwierzchników. zagrożone przez Filistynów zjednoczyły się, tworząc państwo, którego pierwszym królem został Saul. Tak powstało Zjednoczone królestwo Izraela. Za panowania drugiego, Dawida (ok. 1006 p.n.e.-970 p.n.e.), Izraelici podporządkowali sobie zbrojnie inne plemiona zamieszkujące tereny Kanaanu (Filistynów, Moabitów i Aramejczyków), podbili znaczne terytoria na północy i południu oraz zdobyli Jerozolimę, ustanawiając ją swą państwową i religijną stolicą. Syn Dawida, Salomon (ok. 971 p.n.e.-931 p.n.e.), sprawował władzę w okresie pokoju i zajął się administracyjnym, gospodarczym oraz prawnym umocnieniem swego państwa. Zadbał o rozwój rolnictwa, wydobycia miedzi, budowę dróg i floty handlowej. Za jego panowania powstała w Jerozolimie wielka Świątynia. Za jego panowania, państwo osiągnęło szczyt potęgi. Po śmierci Salomona nastąpiło podzielenie królestwa na dwa oddzielne: na południowe królestwo Judy (dwa pokolenia) i północne królestwo Izraela (dziesięć zbuntowanych pokoleń pod wodzą Jeroboama I).

 II. Z niewoli w niewolę.

 a) Asyria

W 732 p.n.e. Królestwo Izraela zostało uzależnione, a w roku 722 p.n.e. zajęte przez Asyrię i zyskało suwerenność dopiero po upadku Asyrii w 609 p.n.e.

 b) Babilon

 Królestwo Judy zostało opanowane przez wojska egipskie faraona Necho II, a następnie w 586 p.n.e. zajęte przez króla Babilonu, Nabuchodonozora II. Jerozolima została w 586 p.n.e. zniszczona, Świątynia zburzona, a część elit państwowych i religijnych (ponad 4 tys. osób) uprowadzona w niewolę do Babilonii. 

 c) Grecja

W 332 p.n.e. wojska macedońsko-greckie Aleksandra Macedońskiego podbiły Judeę, która poddała się bez walki. Juda weszła w skład prowincji nazwanej Syrią Dolną, czyli Celesyrią. Stolicą prowincji zostało miasto Samaria. W ramach Celesyrii Juda była autonomiczną eparchią ze stolicą w Jerozolimie. To Grecy zmienili nazwę Judy na Judeę. Przymusowa Hellenizacja budziła opór w ceniących wolność Izraelitach. W 166 p.n.e. wybuchło powstanie. W 152 p.n.e. Syria zawarła porozumienie z Machabeuszami, przyznając Żydom w Judei znaczne przywileje. Powstało Państwo Machabeuszy, które było rozrywane wewnętrznymi sporami i walkami zwalczających się stronnictw. W przebieg tych walk włączyli się Rzymianie, kładąc kres niepodległości Judei.

 d) Imperium Rzymskie

W 63 p.n.e. do Judei (od strony Syrii) wkroczył rzymski legion pod wodzą Pompejusza. Zwolennicy arcykapłana Jana Hirkana II bez walki poddali Jerozolimę. Państwo Machabeuszy przestało istnieć, a Judea znalazła się w strefie bezpośrednich wpływów imperium rzymskiego.

 III. Wieki bez ojczyzny.

Historia narodu Żydowskiego jest pełna tragizmu. Ilekroć los dawał im cień nadziei, wszelkie szanse zaraz były niweczone przez potężniejszych sąsiadów. Widać jednak siłę tej nacji, płynącą z bezgranicznego oddania i lojalności swojemu władcy. Warto zauważyć, jak ogromną rolę w państwie pełniła wiara. To ona jednoczyła rozproszone plemiona i szczepy, oraz zapewniała porozumienie. Tego właśnie porozumienia zabrakło nam w XVIII wieku, gdy chciwe państwa ościenne dzieliły nasz kraj między siebie, rozszarpując go na części.

W cieniu piramid

 W dzisiejszych mediach, Afryka jest kojarzona z obrazem nędzy, biedy i wiecznych napięć w relacjach międzynarodowych. Ironicznie to na tym właśnie kontynencie funkcjonowało pierwsze, najdłużej w historii potężne i niemal niezdobyte imperium położone w północno-wschodniej Afryce w dolinie i delcie Nilu- Starożytny Egipt. Historią tego niesamowitego państwa, historycy fascynowali się już wiele lat przed narodzinami Chrystusa. Jednak to dopiero wiek XIX przyniósł przełom w postaci odczytania pisma egipskiego (Jean-François Champollion, Ippolito Rosellini), co pozwoliło na odszyfrowanie inskrypcji oraz odtworzenie historii politycznej. Powszechne zainteresowanie ówczesnych ośrodków nauki udostępniało wszelkie środki, poświęcone na badanie coraz to nowych wykopalisk. Doprowadziło to do powstania egiptologii- nauki o kulturze Starożytnego Egiptu. Fascynacji Darem Nilu (jak nazywa się czasem owe państwo) nie oparł się Napoleon Bonaparte, który podczas kampanii w Afryce, zakochał się w osiągnięciach starożytnych. Spędził nawet samotnie noc w piramidzie...

    

 I.Uwarunkowania geograficzne.
Wszystkie pierwsze cywilizacje powstawały w dolinach wielkich rzek. Nie inaczej było w przypadku Egiptu. Wielka rzeka Nil, ciągnąca się niemal przez całą Afrykę, dawała mieszkańcom państwa słodką wodę, nawadniała pola i nanosiła żyzny muł rzeczny, służący też do wyrobu materiałów budulcowych.  Specyficzne położenie Egiptu nad żyznym Nilem, otoczonym ze wszystkich stron pustyniami, górami i morzami, sprawiało, że kraj faraonów był wyjątkowo bezpieczny.

 II. Początki potęgi.
Egiptem w czasach starożytnych władało 13 dynastii. Opisanie każde z monarchów byłoby zatem niemożliwe nie tylko przez moje ograniczenia czasowe (nie mam na to stu lat) ale również znacznymi brakami we wiedzy historycznej. Wahania w datowaniu jakiegoś wydarzenia we wczesnych czasach istnienia Starożytnego Egiptu to nawet setki lat. Jest pewność co do tego kto stworzył potęgę tego starożytnego państwa. A było to we wczesnodynastycznym okresie (ok. 3150-2686r. p.n.e.). Egipt dzielił się na Egipt Górny ( dolnym biegu rzeki ) i Egipt Dolny (w delcie Nilu). Oba tereny zjednoczył Menas, założyciel I dynastii. Prawdopodobnie pochodził z niezlokalizowanej dotychczas miejscowości Tinis w Górnym Egipcie. Miał się zasłużyć nie tylko zjednoczeniem kraju, ale również stworzeniem sieci kanałów irygacyjnych i założeniem miasta Memfis (nazwa późniejsza), w którym wzniósł świątynię lokalnego bóstwa, Ptaha. Pochowany w Umm el-Qaab w Abydos. Zakończone lata wojny i agresji między dawnymi wrogami a dzisiejszymi sojusznikami w Dolnym i Górnym Egipcie, ustąpiły miejsca rozkwitowi i umacnianiu wewnętrznemu państwa, przez co stało się sprawną i silną gospodarką. Następcy Menasa dziedziczyli pełne potencjału, potężne imperium.

III. Średnie Państwo i dwa okresy przejściowe.
 a) Pierwszy okres przejściowy (2181-ok. 2133 p.n.e)
Stopniowo pozycja religijna i polityczna faraona w państwie ulegała osłabieniu, a coraz większą rolę zaczęli odgrywać nomarchowie- lokalni urzędnicy. Znów pojawił się coraz wyraźniejszy podział na Egipt Górny i Egipt Dolny. Towarzyszyły temu zjawiska istnego kryzysu kulturowego. Przez dziesiątki lat miały miejsce liczne dewastacje, rabunki grobowców oraz zmiany w literaturze i malarstwie.
 b) Średnie Państwo (ok. 2133-ok. 1786 p.n.e.)
Jedność państwa odtworzył Mentuhotep II z XI dynastii. W czasach Średniego Państwa znacznie rozkwitł handel z Mezopotamią, Cyprem, Kretą, a rzecznikiem egipskim było Byblos, gdzie panowała miejscowa dynastia, posługująca się egipskimi hieroglifami. Charakterystyczne dla tego okresu są podboje o celu głównie ekonomicznym np. utrzymanie szlaków handlowych lub zdobywanie surowców.
 c) Drugi okres przejściowy (ok. 1786-ok. 1567 p.n.e.)
W okresie tym panowali tzw. Hyksosi. Wywodzili się oni prawdopodobnie z ludności azjatyckiej, osiedlającej się już w czasach świetności Średniego Państwa, we wschodniej Delcie Nilu. To pierwsze panowanie obcych władców w Egipcie pozostało na długo w pamięci przyszłych pokoleń. Ahmose ponownie zjednoczył kraj, który wkroczył w tzw. okres Nowego Państwa.

 IV. Nowe Państwo (1550-1070 p.n.e.)
W okresie tym Egipt osiągnął apogeum znaczenia i potęgi, czego wyrazem było narastanie jego ekspansjonistycznych dążeń i rozpoczęciem wielu działań wojennych. Egipcjanie wymusili respektowanie swoich interesów na ludach Azji: Hurytach, Hetytach i Asyryjczykach. Najważniejsi faraonowie z XVIII dynastii, którzy przyczynili się do ekspansji egipskiej, to Totmes I i Totmes III. Jako znaczącą postać wymienić także należy królową Hatszepsut. Egiptolog James Henry Breasted nazwał ją "pierwszą wybitną kobietą w znanej nam historii świata". Co prawda nie wsławiła się wyczynami militarnymi, ale poświęciła się głównie sprawom wewnętrznym państwa wznosząc wiele budowli (m.in. świątynię Milionów Lat w Deir el-Bahari), a także inicjując słynną wyprawę do krainy Punt. Faraon sam stał się kapłanem swojej religii, dążącej – jak sądzi wielu uczonych – do monoteizmu, co spotkało się z bardzo silną opozycją tebańskich kapłanów Amona, których wpływy polityczne i majątki były bardzo duże. Jego następca, Tutanchamon powrócił do doktryny religijnej Teb. Nowe Państwo to nie tylko epoka świetności politycznej i militarnej, ale również niebywałego rozwoju sztuki. W ciągu panowania trzech dynastii od XVIII do XX powstało więcej pomników i budowli, aniżeli w okresach wcześniejszych czy późniejszych.

 V. Epoka grecka – dynastia Lagidów (332–30 p.n.e.)
Trzy wieki pod panowaniem greckiej dynastii zapoczątkował jeden z dowódców Aleksandra Wielkiego – Ptolemeusz syn Lagosa. Panowanie greckie, pomimo, iż wywoływało powstania i bunty, generalnie koncentrowało się wokół Egiptu i władcy dbali o jego interesy polityczne w takim samym stopniu, jak faraonowie w poprzednich wiekach, a więc w tradycyjny sposób dążyli do powiększenia posiadłości egipskich na Bliskim Wschodzie. W II w. p.n.e. nastąpił okres politycznej i ekonomicznej destabilizacji państwa, a południem kraju wstrząsały rewolty. W następnym wieku słabość władzy centralnej trwała nadal. Spowodowana była ona przede wszystkim wewnętrznymi walkami w dynastii Ptolemeuszów o władzę.

 VI. Okres rzymski (30 p.n.e.–395 n.e.)
Po śmierci Kleopatry VII, ostatniej przedstawicielki dynastii Lagidów, Oktawian August przyłączył Egipt do imperium rzymskiego. Ale to już całkiem inna historia.

  VII. Co pozostało?
 Egipt ostatnie rozdziały w swoich dziejach istniał pod greckim i rzymskim zaborem. Kultura znad Nilu powoli przenikała więc w śródziemnomorskie style i wierzenia. Wiele bóstw zostało albo przyjętych do panteonu albo zhellenizowanych. Widać jednak że pojawiły się również monoteistyczne akcenty. Jednym z nich jest bóg Aton, początkowo wyznawany jako jeden z wielu bogów. Faraon Echaton chciał jednak wprowadzić radykalne zmiany religijne, obwołując go jedynym stwórcą i bóstwem. Popadł przez to w niełaskę swoich następców, którzy usiłowali wymazać jego osobę z kart historii. Osiągnięcia naukowe i architektoniczne Egipcjan budziły podziw już wśród starożytnych. Piramidy, jako jedyny z siedmiu cudów świata, przetrwał do naszych czasów. Również wiedza w dziedzinie medycyny imponowała rozległością i dokładnością. Należy tu wspomnieć o Imhotepie- pierwszym znanym światu z imienia lekarzu i geniuszu. Przede wszystkim jednak, cywilizacja starożytnego Egiptu jest doskonałym dowodem na niezrównaną potęgę jedności. To właśnie ona utworzyła silne i zorganizowane państwo. Poczucie wspólnoty i odpowiedzialności za ojczyznę jest więc Egipską receptą na niezwyciężone imperium.

"Najtrudniej jest zacząć!"

Bóg dał szóstego dnia życie pierwszemu człowiekowi. Właśnie w chwili gdy nasz protoplasta lepił nas z błota, czy według teorii ewolucji, nastąpiły na ziemi czasy Homo Sapiens, rozpoczęła się wielka przygoda tego gatunku w dziejach świata. Nadeszła Prehistoria!

Dlaczego PREhistoria?

Mianem historii nazywamy to co się działo po wynalezieniu pisma, czyli podstawowych źródeł dostarczających nam teraz informacje na temat trybu życia, jaki wiedli nasi przodkowie. Wiec okres któremu nadaliśmy ten wdzięczny prefiks, obejmuje lata przed rozpoczęciem starożytności (ok IV tysiąclecia przed Chrystusem). Nie jest on oczywiście pozbawiony mniej, lub bardziej logicznych podziałów. Najbardziej podstawowo prehistorię dzielimy na:

• epoka kamienia - (ok. 2 mln lat- 3400/2000 p.n.e.)
  • paleolit - (ok. 2 mln lat - ok. 11000 p.n.e.)
  • mezolit - (ok. 10000 - ok. 5000 p.n.e.)
  • neolit - (ok. 9000 - ok. 3400/2000 p.n.e.)
• eneolit/chalkolit/epoka miedzi - (ok. 6000 - ok. 3400/2000 p.n.e.)
• epoka brązu - (ok. 3400 - ok. 1200/750 p.n.e.)
• epoka żelaza - (ok. 1200 p.n.e. do starożytności)

  I. Skąd wziął się człowiek?

Człowieka stworzył Pan Bóg. Jakkolwiek banalnie by to nie brzmiało, wziął garść popiołu a Duch Święty tchnął w nią życie. Choć teraz wiemy że proces powstawania gatunku Homo Sapiens był odrobinkę bardziej złożony, pamiętajmy że biblijne wyjaśnienie aż do XIX wieku satysfakcjonowało ludzi. Ewolucja była procesem powolnym, lecz natura wykazała się mistrzowską znajomością swojego kunsztu, tworząc swoje arcydzieło- Człowieka rozumnego. Praludzie oczywiście podróżowali po świecie, począwszy od Afryki, kończąc na przeprawie przez zamarzniętą cieśninę Beringa do Ameryk, zasiedlając każdy kontynent na globie (no, może poza Antarktydą...).

  II. Rewolucja neolityczna. (10000-4000r. pne.)

Mianem "rewolucji neolitycznej" nazywamy skok rozwojowy ludzkiej cywilizacji w epoce kamienia gładzonego (neolitu). To wtedy właśnie ludzie ujarzmili Matkę Ziemię i kończyli koczowniczy tryb życia, na rzecz uprawy roli i hodowli zwierząt. Miała ona swój początek na bliskim wschodzie w tzw. Żyznym Półksiężycu, tam występowałby dzikie odmiany pszenicy. Tamtejsi mieszkańcy nauczyli się ją rozsiewać i zakładali pierwsze pola uprawne. Równie ważne było udomowienie bydła oraz innych zwierząt domowych. Pierwszym towarzyszem człowieka prehistorycznego stał się pies domowy. Potomek wilka został całkowicie obłaskawiony przez ludzi ok 15 000 lat temu. Z czasem oswoiliśmy też inne, dobrze nam znanych ze wsi i gospodarstw, boskie twory. Przykładowo na terenie Chin żyły dziki, które na skutek gościnności tubylców, podchodziły coraz bliżej i bliżej ich domostw. Z czasem całkowicie przyzwyczaiły się do ludzkich siedzib. Podobnie potoczyły się na terenie dzisiejszego Kazachstanu dzieje konia Przewalskiego, znanego nam dzisiaj jako koń domowy. Skutkami rewolucji neolitycznej były więc przede wszystkim: osiadły tryb życia, początek rolnictwa, hodowla zwierząt, wytwarzanie tzw. produktów wtórnych chowu, rozwój handlu i usług, oraz  profesjonalizacja życia społecznego.                               

 III. Epoka brązu i epoka żelaza.

Nie wiemy niestety w jaki sposób człowiek odkrył, że z miedzi można wykonywać proste narzędzia. Używał do tego tygla- specjalne naczynie do wytopu metali. Wyroby były doskonalsze niż z kamienia. Pewnego razu zdarzyło się że do wrzącej miedzi wpadła grudka cyny. Okazało się że wykonane z tego materiału twory są twardsze i wytrzymalsze. Tym doskonałym stopem był brąz. Główne dziedziny gospodarki podczas tej epoki to; rolnictwo, hodowla bydła i pasterstwo. Po Epoce Brązu nastąpiła Epoka Żelaza, której nazwa wywodziła się od głównego surowca z którego wytwarzano narzędzia - żelaza. 

 IV.  Co pozostało?

Jako że chcę by blog pokazywał to co ostało się po naszych przodkach, muszę się sporo namęczyć. Ciężko znaleźć coś co zaniknęło z użycia od czasów prehistorycznych. Ewentualnie zostało zastąpione doskonalszą wersją ale nie zapomniane. W prehistorii człowiek nauczył się nie tylko polować oraz uprawiać zboża i paść bydło, okres ten stanowił podstawę kształtowania się zgrupowań, plemion. Do dziś zachowało się kilka prehistorycznych osad. Wtedy pojawiły się więc podstawy społeczne, pierwsze normy i prawa.