W cieniu piramid

 W dzisiejszych mediach, Afryka jest kojarzona z obrazem nędzy, biedy i wiecznych napięć w relacjach międzynarodowych. Ironicznie to na tym właśnie kontynencie funkcjonowało pierwsze, najdłużej w historii potężne i niemal niezdobyte imperium położone w północno-wschodniej Afryce w dolinie i delcie Nilu- Starożytny Egipt. Historią tego niesamowitego państwa, historycy fascynowali się już wiele lat przed narodzinami Chrystusa. Jednak to dopiero wiek XIX przyniósł przełom w postaci odczytania pisma egipskiego (Jean-François Champollion, Ippolito Rosellini), co pozwoliło na odszyfrowanie inskrypcji oraz odtworzenie historii politycznej. Powszechne zainteresowanie ówczesnych ośrodków nauki udostępniało wszelkie środki, poświęcone na badanie coraz to nowych wykopalisk. Doprowadziło to do powstania egiptologii- nauki o kulturze Starożytnego Egiptu. Fascynacji Darem Nilu (jak nazywa się czasem owe państwo) nie oparł się Napoleon Bonaparte, który podczas kampanii w Afryce, zakochał się w osiągnięciach starożytnych. Spędził nawet samotnie noc w piramidzie...

    

 I.Uwarunkowania geograficzne.
Wszystkie pierwsze cywilizacje powstawały w dolinach wielkich rzek. Nie inaczej było w przypadku Egiptu. Wielka rzeka Nil, ciągnąca się niemal przez całą Afrykę, dawała mieszkańcom państwa słodką wodę, nawadniała pola i nanosiła żyzny muł rzeczny, służący też do wyrobu materiałów budulcowych.  Specyficzne położenie Egiptu nad żyznym Nilem, otoczonym ze wszystkich stron pustyniami, górami i morzami, sprawiało, że kraj faraonów był wyjątkowo bezpieczny.

 II. Początki potęgi.
Egiptem w czasach starożytnych władało 13 dynastii. Opisanie każde z monarchów byłoby zatem niemożliwe nie tylko przez moje ograniczenia czasowe (nie mam na to stu lat) ale również znacznymi brakami we wiedzy historycznej. Wahania w datowaniu jakiegoś wydarzenia we wczesnych czasach istnienia Starożytnego Egiptu to nawet setki lat. Jest pewność co do tego kto stworzył potęgę tego starożytnego państwa. A było to we wczesnodynastycznym okresie (ok. 3150-2686r. p.n.e.). Egipt dzielił się na Egipt Górny ( dolnym biegu rzeki ) i Egipt Dolny (w delcie Nilu). Oba tereny zjednoczył Menas, założyciel I dynastii. Prawdopodobnie pochodził z niezlokalizowanej dotychczas miejscowości Tinis w Górnym Egipcie. Miał się zasłużyć nie tylko zjednoczeniem kraju, ale również stworzeniem sieci kanałów irygacyjnych i założeniem miasta Memfis (nazwa późniejsza), w którym wzniósł świątynię lokalnego bóstwa, Ptaha. Pochowany w Umm el-Qaab w Abydos. Zakończone lata wojny i agresji między dawnymi wrogami a dzisiejszymi sojusznikami w Dolnym i Górnym Egipcie, ustąpiły miejsca rozkwitowi i umacnianiu wewnętrznemu państwa, przez co stało się sprawną i silną gospodarką. Następcy Menasa dziedziczyli pełne potencjału, potężne imperium.

III. Średnie Państwo i dwa okresy przejściowe.
 a) Pierwszy okres przejściowy (2181-ok. 2133 p.n.e)
Stopniowo pozycja religijna i polityczna faraona w państwie ulegała osłabieniu, a coraz większą rolę zaczęli odgrywać nomarchowie- lokalni urzędnicy. Znów pojawił się coraz wyraźniejszy podział na Egipt Górny i Egipt Dolny. Towarzyszyły temu zjawiska istnego kryzysu kulturowego. Przez dziesiątki lat miały miejsce liczne dewastacje, rabunki grobowców oraz zmiany w literaturze i malarstwie.
 b) Średnie Państwo (ok. 2133-ok. 1786 p.n.e.)
Jedność państwa odtworzył Mentuhotep II z XI dynastii. W czasach Średniego Państwa znacznie rozkwitł handel z Mezopotamią, Cyprem, Kretą, a rzecznikiem egipskim było Byblos, gdzie panowała miejscowa dynastia, posługująca się egipskimi hieroglifami. Charakterystyczne dla tego okresu są podboje o celu głównie ekonomicznym np. utrzymanie szlaków handlowych lub zdobywanie surowców.
 c) Drugi okres przejściowy (ok. 1786-ok. 1567 p.n.e.)
W okresie tym panowali tzw. Hyksosi. Wywodzili się oni prawdopodobnie z ludności azjatyckiej, osiedlającej się już w czasach świetności Średniego Państwa, we wschodniej Delcie Nilu. To pierwsze panowanie obcych władców w Egipcie pozostało na długo w pamięci przyszłych pokoleń. Ahmose ponownie zjednoczył kraj, który wkroczył w tzw. okres Nowego Państwa.

 IV. Nowe Państwo (1550-1070 p.n.e.)
W okresie tym Egipt osiągnął apogeum znaczenia i potęgi, czego wyrazem było narastanie jego ekspansjonistycznych dążeń i rozpoczęciem wielu działań wojennych. Egipcjanie wymusili respektowanie swoich interesów na ludach Azji: Hurytach, Hetytach i Asyryjczykach. Najważniejsi faraonowie z XVIII dynastii, którzy przyczynili się do ekspansji egipskiej, to Totmes I i Totmes III. Jako znaczącą postać wymienić także należy królową Hatszepsut. Egiptolog James Henry Breasted nazwał ją "pierwszą wybitną kobietą w znanej nam historii świata". Co prawda nie wsławiła się wyczynami militarnymi, ale poświęciła się głównie sprawom wewnętrznym państwa wznosząc wiele budowli (m.in. świątynię Milionów Lat w Deir el-Bahari), a także inicjując słynną wyprawę do krainy Punt. Faraon sam stał się kapłanem swojej religii, dążącej – jak sądzi wielu uczonych – do monoteizmu, co spotkało się z bardzo silną opozycją tebańskich kapłanów Amona, których wpływy polityczne i majątki były bardzo duże. Jego następca, Tutanchamon powrócił do doktryny religijnej Teb. Nowe Państwo to nie tylko epoka świetności politycznej i militarnej, ale również niebywałego rozwoju sztuki. W ciągu panowania trzech dynastii od XVIII do XX powstało więcej pomników i budowli, aniżeli w okresach wcześniejszych czy późniejszych.

 V. Epoka grecka – dynastia Lagidów (332–30 p.n.e.)
Trzy wieki pod panowaniem greckiej dynastii zapoczątkował jeden z dowódców Aleksandra Wielkiego – Ptolemeusz syn Lagosa. Panowanie greckie, pomimo, iż wywoływało powstania i bunty, generalnie koncentrowało się wokół Egiptu i władcy dbali o jego interesy polityczne w takim samym stopniu, jak faraonowie w poprzednich wiekach, a więc w tradycyjny sposób dążyli do powiększenia posiadłości egipskich na Bliskim Wschodzie. W II w. p.n.e. nastąpił okres politycznej i ekonomicznej destabilizacji państwa, a południem kraju wstrząsały rewolty. W następnym wieku słabość władzy centralnej trwała nadal. Spowodowana była ona przede wszystkim wewnętrznymi walkami w dynastii Ptolemeuszów o władzę.

 VI. Okres rzymski (30 p.n.e.–395 n.e.)
Po śmierci Kleopatry VII, ostatniej przedstawicielki dynastii Lagidów, Oktawian August przyłączył Egipt do imperium rzymskiego. Ale to już całkiem inna historia.

  VII. Co pozostało?
 Egipt ostatnie rozdziały w swoich dziejach istniał pod greckim i rzymskim zaborem. Kultura znad Nilu powoli przenikała więc w śródziemnomorskie style i wierzenia. Wiele bóstw zostało albo przyjętych do panteonu albo zhellenizowanych. Widać jednak że pojawiły się również monoteistyczne akcenty. Jednym z nich jest bóg Aton, początkowo wyznawany jako jeden z wielu bogów. Faraon Echaton chciał jednak wprowadzić radykalne zmiany religijne, obwołując go jedynym stwórcą i bóstwem. Popadł przez to w niełaskę swoich następców, którzy usiłowali wymazać jego osobę z kart historii. Osiągnięcia naukowe i architektoniczne Egipcjan budziły podziw już wśród starożytnych. Piramidy, jako jedyny z siedmiu cudów świata, przetrwał do naszych czasów. Również wiedza w dziedzinie medycyny imponowała rozległością i dokładnością. Należy tu wspomnieć o Imhotepie- pierwszym znanym światu z imienia lekarzu i geniuszu. Przede wszystkim jednak, cywilizacja starożytnego Egiptu jest doskonałym dowodem na niezrównaną potęgę jedności. To właśnie ona utworzyła silne i zorganizowane państwo. Poczucie wspólnoty i odpowiedzialności za ojczyznę jest więc Egipską receptą na niezwyciężone imperium.