Starożytna Grecja, zwana też Helladą, jest chyba najbardziej znaną ikoną czasów najdawniejszych. Któż nie słyszał o Atenach, Sparcie czy licznych bogach zamieszkujących górę Olimp. Ludy które osiedliły się na półwyspie przy morzu Jońskim imponują nam do dzisiaj rozległą wiedzą w dziedzinie astronomii, matematyce, architekturze oraz przede wszystkim medycynie. Osiągnięcia greków zostały przejęte i udoskonalone przez rzymian, dzięki czemu zyskały nieśmiertelną sławę i wiekowe zastosowanie. Dobrym przykładem jest fakt, że podręcznik napisany przez pewnego starożytnego matematyka, Euklidesa, stosowany był w szkolnictwie aż do XIX wieku a lekarze do dzisiaj składają przysięgę Hipokratesa, będącą moralną podstawą wykonywanego przez nich zawodu.
I. Uwarunkowania geograficzne.
Grecja jest górzystym krajem, obejmującym południe półwyspu Bałkańskiego i wiele wysp na morzu Egejskim oraz Jońskim. Przecinają go liczne pasma górskie, utrudniające kontakt między poszczególnymi kotlinami. Czynnik był szczególnie istotny przy powstawaniu Polis- państw-miast. To właśnie przez takie a nie inne ukształtowanie terenu Hellenowie nie utworzyli nigdy jednego kraju.
II. Skąd przybyli i kim byli starożytni Grecy?
Początek cywilizacji greckiej przypada na III tysiąclecie przed Chrystusem. Narodziła się wówczas kultura Minojska, na wyspie Krecie. Choć jej mieszkańcy nie byli spokrewnieni z grekami, wywarli ogromny wpływ na ich kulturę. Ok. II tysiąclecia pne. na Półwsypie Peloponeskim zaczęła rozwijać się kultura Mykeńska. Według legend miasto założył lud Achajów, a ich dowódcą był wódz ze słynnej wojny Trojańskiej- Agamemnon. Hellenowie przybyli na Półwysep Bałkański w II tysiącleciu pne. w kilku grupach. Zajmowali się uprawą niezbyt wymagających zbóż, oliwy i wypasaniem owiec, kóz a rzadziej koni. Ziemie na których się osiedlili nie należały nigdy do urodzajnych, dlatego plony nie były wystarczające do wyżywienia zwiększających swoje populacje miast. Grecy wyruszali więc przez może do innych krain, zakładając kolonie. Rozwijali też handel z innymi ludami morza śródziemnego i prowadzili rywalizację terytorialną z Fenicją (wschód basenu Morza Śródziemnego).
III. Ateny- rządy ludu.
Spośród wieli Polis, Ateny wyróżniały się unikalnym ustrojem, doskonale nam dzisiaj znanym- demokracją, wprowadzona w 508pne. Miała ona postać bardzo podobną do współczesnej. Obywatele (mężczyźni, którzy pochodzili z Aten) tworzyli zgromadzenie ludowe zwane eklezją. Zbierało się ono kilkanaście razy do roku na wzgórzu nieopodal miasta. Uczestniczyło w nim od 6 do 50 tysięcy mieszkańców Polis a uczestniczenie w zgromadzeniu było traktowane jako najważniejsza powinność obywatelska. Każdy mógł wygłosić przemówienie i zaproponować projekt uchwały, powodzenie i popularność polityka zależała więc od tego, w jaki sposób ubrał sprawę w słowa. Najlepszych mówców nazywano demagogami. Najbiedniejszym za uczestniczenie w obradach wypłacano drobne pieniądze. Najważniejsze funkcje w państwie pełnili, wybierani na roczną kadencję przez zgromadzenie ludowe, stratedzy. Dowodzili oni flotą i prowadzili wojny w imieniu polis. Szczyt potęgi Ateny osiągnęły za czasów, gdy strategiem był Perykles. Ten wybitny polityk i znakomity mówca, zwany też ojcem demokracji ateńskiej, zasłynął jako wzór cnót i polityki spokojnej i racjonalnej. Nad miastem góruje wapienne wzgórze Akropolu. Grecy wznieśli tam wiele świątyń, oraz najokazalszy ze wszystkich Partenon- świątynię patronki miasta, bogini wojny i mądrości- Atenie. W Atenach jak w całym świecie starożytnym istniało niewolnictwo. Nikogo nie dziwiło traktowanie człowieka jak narzędzie. Polis zasłynęło z wybitnych mówców i filozofów. Swoją działalność podejmował tu Sokrates, Platon prowadził Akademię platońską a Arystoteles (nauczyciel przyszłego króla Macedonii, Aleksandra) Liceum.
IV. Spartańska monarchia.
Na zachód od demokratycznych Aten, istniała Sparta.
Leżała ona w Lakonii, krainie nad rzeką Eurotas.
Jakże kontrastowała ona z opisanym wyżej polis. Ustrój Sparty został opisany prze Likurga, legendarnego króla owego polis. Władzę w nim sprawowało dwóch królów, jeden zastępował drugiego podczas wojny. Dowodzili na bitwach i decydowali o wypowiadaniu zbrojnych konfliktów. Drugim najważniejszym organem władzy była Geruzja- rada starszych. Mogli w niej zasiadać obywatele którzy ukończyli 60 rok życia. Bardzo istotnym urzędem byli też odpowiedzialni za wychowanie młodzieży eforzy. Spartańskie społeczeństwo tworzyli też periojkowie (wolni mieszkańcy, jednak nie posiadający praw politycznych) oraz heloci (niewolnicy uprawiający ziemię należącą do Spartan). Istniało tu również zgromadzenie ludowe, jednak jego rola ograniczała się do odrzucania lub przyjmowania uchwał, bez możliwości wprowadzania w nich jakichkolwiek zmian. Spartanie ograniczali napływ cudzoziemców do swojego polis i starali się jak najbardziej integrować społeczeństwo, między innymi przez wspólne posiłki i treningi. Ponieważ ich ziemię uprawiali heloci, spartiaci mogli cały swój czas poświęcić na szkolenie wojskowe, uczyniło ich to największą potęgą militarną w Helladzie. Dziecko do siódmego roku życia było pod opieką matki, później trafiali do koszar. Tam pod okiem starszych kolegów i nauczycieli, uczyli się fechtunku i byli hartowani. Jedzenia wydawano im tyle ile zmieściło się w garści, twierdzono bowiem że taki rozmiar ma żołądek. Chłopcy spali na zimnej podłodze, w ubraniach które celowo nie chroniły przed zimnem. Byli też uczeni zwięzłego sposobu wypowiadania się. Każde przewinienie i oznakę słabości karano chłostą, a płakanie przy wykonywaniu kary było wielkim upokorzeniem. Szkolenia miały jedno zadanie- stworzenie najlepszych żołnierzy jakich kiedykolwiek widziała starożytna Grecja. Również kobiety obowiązywały treningi fizyczne. Ideałem przedstawicielki płci pięknej była bowiem kobieta silna, zdrowa i wysportowana by mogła rodzić dzieci bez trudności. Nosiły one szaty zaprojektowane tak by przy każdym podmuchu unosiły się i obnażały wszystkie wady niewysportowanych ciał. Było to obiektem licznych drwin ze strony pozostałych polis. Dwudziestoletni mężczyzna rozpoczynał trwającą dziesięć lat obowiązkową służbę wojskową. Po tym czasie, dostawał od państwa ziemię, niewolników i pozwolenie na założenie rodziny. W razie niebezpieczeństwa mógł jednak zostać w każdej chwili powołany do wojska. Dopiero w wieku lat 60 zwalniano obywatela z militarnych obowiązków. Spartanie słynęli z pobożności i ogromnej religijności, wyjątkowym szacunkiem otaczali Aresa i Atenę (bóstwa wojny i taktyki). Kres potęgi polis przypada na IV wiek przed Chrystusem. Z powodu surowych zasad i obyczajów liczba mieszkańców Sparty gwałtownie spadała do siedmiuset.Warto zauważyć jak wielkie wrażenie, ustój spartański zrobił na oligarchach Ateńskich i Platonie. Filozof pisał, że prostota potrzeb i funkcjonowania społeczeństwa w owym polis, jest imponująca.V. Dlaczego tak wyróżnia się Spartę i Ateny?
Polis istniało kilkanaście, to jednak Sparta i Ateny zdominowały resztę ziem Hellady. W przypadku Sparty zadecydował o tym brak opozycji i przeciwników na Peloponezie, jak również duża jak na inne miasta uprawa zboża. Ateny były niepokonane na morzu, dzięki pobliskim kopalniom srebra i utworzenie po wojnach z Persami związku morskiego.
VI. Zjednoczeni w obliczu nowego zagrożenia.
W VI wieku pne. na zachodzie Azji powstało potężne państwo perskie. W ciągu kilkuset lat władcy Persji zdołali podbić Babilon, Fenicję i Egipt. Następnie podporządkowali sobie kolonie greckie w Azji Mniejszej. Walecznie Grecy nie chcieli oddać swoich ziem bez walki. Głównym ośrodkiem buntu stał się Milet. Powstanie stłumiono krwawo, a władcy Presji zaczęli coraz chciwiej myśleć o podboju całej Hellady, czego wielokrotnie próbowali później dokonać.
a) Bitwa pod Maratonem (490 pne.)
Król Persji, Dariusz I, wysłał potężną flotę ku brzegom ziem greckich. Żołnierzy wysadzono na plaży niedaleko miejscowości Maraton, stawiając Ateny w śmiertelnym niebezpieczeństwie, posłali więc o pomoc do innych polis. Na czas dotarły jednak tylko odziały z Platejów. Dowodzący siłami Miltiades nie przeląkł się jednak trzykrotnie liczniejszej armii nieprzyjaciela. Grecy zaskoczyli Presów szybkim natarciem, a w walce w zwarciu okazali się znacznie skuteczniejsi niż osławione oddziały Nieśmiertelnych (będące elitarnymi jednostkami wojsk Perskich). Pokonani najeźdźcy musieli ratować się ucieczką na statki. Podjęli jeszcze nieskuteczną próbę zaskoczenia Aten licząc, że pozbawione armii polis podda się bez walki. Żołnierze Miltiadesa zdążyli jednak wcześniej powrócić do polis. W ten sposób pierwsze starcie z Grekami zakończyło się poniżającą porażką dla Persów.
b) Termopile (480 pne.)
Królowie Presji nie rezygnowali z zamiarów podboju Hellady. Nową wyprawę osobiście poprowadził król Kserkses. Znacznie liczniejsze niż poprzednio wojsko dotarło do Grecji w dwiema drogami- morską i lądową. Plan zatrzymania pochodu sił Perskich obejmował zatrzymanie ich w najdogodniejszym miejscu, którym był przesmyk Termopile a powierzono go królowi Sparty, Leonidasowi. Przez kilka dni hoplici zatrzymywali wielokrotnie liczniejsze oddziały wroga. Jednak w wyniku zdrady jednego z Greków, Persom udało się okrążyć oddziały obrońców. Leonidas postanowił uratować od zagłady Greckich żołnierzy, odsyłając ich. Pozostał jedynie z trzystoma spartańskimi wojownikami, którym ze względu na panujące w ich polis prawo, nie mogli się wycofać. Walczyli dzielnie do końca i polegli wraz ze swym królem, dając nam ponadczasowy przykład lojalności i wierności. Na polu bitwy pod Termopilami, na kurhanie, w którym pochowano Spartan, znajduje się obecnie kamienna tablica z napisem: Przechodniu, powiedz Sparcie, tu leżym jej syny,
prawom jej do ostatniej posłuszni godziny.
c) Bitwa morska pod Salaminą (480 pne.)
Po przejściu przez wąwóz Termopilski, wojska Perskie spaliły Attykę wraz z Atenami. Mieszkańcy polis nie ulegali jednak i za poradą Temistoklesa, schronili się na wyspie Salaminie. Do decydującego starcia doszło w cieśninie oddzielającej Salaminę od stałego Lądu. Potężna flota Persji padła ofiarą mistrzowskiego planu Temistoklesa. Zatłoczone okręty perskie nie mogły swobodnie manewrować, przez co zostały z łatwością zatopione przez zwrotne statki Greków. Zniechęcony i wściekły Kserkses nakazał natychmiast zawracać z powrotem na ziemie swojego państwa. Rozkazał też wychłostać niepokorne morze i wrzucić do niego kajdany.
d) Bitwa pod Platejami (479 pne.)
Gdy Kserkses uciekał z podkulonym ogonem, pozostawił jeszcze drobne oddziały na ziemiach Hellady, pod dowództwem Mardoniusza. Grecy zdecydowali ostatecznie wyprzeć siły Perskie z ojczyzny. Najpierw atak przeprowadziła konnica perska, lecz została odparta, a jej dowódca poległ; niemniej łucznicy perscy zadali dotkliwe straty, zwłaszcza Ateńczykom i Megaryjczykom. W walce wręcz, dzięki cięższemu uzbrojeniu i taktyce walki, hoplici zyskali przewagę. W odpowiedzi Mardoniusz poprowadził oddział doborowej jazdy, lecz bez powodzenia. Gdy Mardoniusz zginął w walce ze Spartanami, Persowie, z Artabazosem na czele, rzucili się do ucieczki. Wojska perskie w Grecji centralnej zostały rozbite.
VII. Imperium Aleksandra Wielkiego.
Rosnące znaczenie i potęga Aten zaniepokoiło Spartę. Pod koniec V wieku przed Chrystusem wybuchł konflikt zwany peloponeskim. Zwycięsko ostatecznie wyszła Sparta, nie na długo jednak cieszyła się hegemonią nad resztą polis. Spory wykorzystał Filip II, władca Macedonii (krainy położonej na północ od Hellady). Pokonał siły Greków pod Cheroneą w 338 pne. i utworzył obejmujący całą Grecję Związek Koryncki, pozostający pod realną władzą Macedonii. Został skrytobójczo zamordowany w 336 roku przed narodzinami zbawiciela. Spadkobiercą obiecującego państwa został nastoletni Aleksander, zwany później Macedońskim albo Wielkim. Grecy uznali że niedoświadczony władca nie zdoła poradzić sobie z powstaniem, i zapragnęli odzyskać niepodległość. I tu popełnili fatalny błąd. Macedończyk rozbił armię Grecką i spalił główny ośrodek rebelii- Teby. Mieszkańców sprzedał w niewolę a miasto zrównał z ziemią. Te drastyczne środki zapobiegły następnym ruchom narodowo-wyzwoleńczym w przyszłości.
- Antypater otrzymał Macedonię i Grecję
- Ptolemeusz objął władzę w Egipcie
- Seleukos nad Syrią i wchodem imperium
- Antygon objął namiestnictwo w Azji Mniejszej
- Lizymach zaś nad Tracją.
VIII. Koniec
Imperium Aleksandra Wielkiego rozpowszechniło w świecie starożytnym Helleńske wpływy. Stąd na jego panowaniu zaczyna się epoka Helleńska w starożytności. Greckie filozofie, kultura, język. Postać króla stała się na wielki ikoną człowieka, który dokonał czegoś wielkiego, posiadając niewiele. Rzymski historyk pisał, że gdy Scypion Afrykański, wybitny dowódca okresy wojen Punickich (całkiem inna historia) zapytał pokonanego Hannibala, dowódcę sił przeciwnych, kogo uznaje za największego męża wszech czasów, ten odparł, iż najwspanialszym był Aleksander Macedoński, który kroczył przez niezbadane terytoria z niewielkim wojskiem, przekraczając granice ludzkich pragnień.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz